M-Çiçeği (Maymun Çiçeği) Dünya’da Durum

M-Çiçeği (Maymun Çiçeği) Dünya’da Durum

Doç. Dr. Edanur Yeşil

Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Bilim Dalı

Poxviridae ailesinden bir Orthopox virüs olan M-çiçeği zoonotik (hayvanlardan insanlara bulaşan) bir hastalıktır. 1958 yılında Danimarka’da maymunlarda gösterilen virüs, ilk defa 1970 yılında Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde 9 aylık bir çocukta tespit edildi. Aynı soydan geldikleri çiçek virüsünün 1980’de eradike edilmesinden sonra çiçek aşılaması da durduruldu. Çiçek virüsü aşısının M-Çiçeğine karşı belirli oranda koruma sağladığı düşünülmektedir. Günümüzde de ortaya çıkan vakaların özellikle Afrika’da istikrarlı bir biçimde artmakta olduğu ve insandan insana bulaş şeklinde yayılım gösterdiği görülmektedir.

1970-1980 yılları arasında Batı ve Orta Afrika’da kemirgen, sincap ve maymun maruziyeti olan 59 insanda (fatalite hızı %17) M-Çiçeği görüldü. 2000’li yıllara gelindiğinde Afrika dışında ülkelerde de salgınlar izlendi. Afrika dışı ilk salgın 2003 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) görüldü. 2022 yılına kadar görülen sporadik vakalar çoğunlukla Afrika ile ilişkili importe vakalardı. 2022 yılında ise 100’den fazla ülkede birden fazla M-Çiçeği vakası tespit edildi. Mayıs 2022’de Portekiz, İspanya ve Birleşik Krallık dahil olmak üzere Avrupa'da çok sayıda M-Çiçeği vakası rapor edildi. Bunun üzerine Temmuz 2022’de DSÖ (Dünya Sağlık Örgütü) halk sağlığını tehdit eden acil durum ihbarında bulundu.

1 Ocak 2022'den 30 Haziran 2024'e kadar, Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde (DKC) 30.711 şüpheli M-Çiçeği vakası ve şüpheli vakalar arasında 1.326 ölüm (sadece Ocak-Haziran 2024: 10.337 şüpheli vaka ve şüpheli vakalar arasında 433 ölüm) bildirildi. 2024 yılında izlenen şüpheli vakaların yaklaşık %70’i ve şüpheli vaka ölümlerin yaklaşık %80'i 15 yaş altı çocuklardı. 1 Ocak- 18 Ağustos 2024 tarihleri arasında DKC’de 3235 kanıtlı vaka bildirildi. Bu kümelenme üzerine, 14 Ağustos 2024 tarihinde DSÖ ikinci defa halk sağlığını tehdit eden acil durum ilanı yapmıştır.

1 Ocak 2022- 31 Temmuz 2024 tarihleri arasında toplam 121 ülkeden DSÖ’ye 102.997 laboratuvar tarafından doğrulanmış kesin vaka ve 223 ölüm (yaklaşık binde 2) bildirildi (Tablo-1). Temmuz 2024’te ilk defa M-Çiçeği görüldüğünü belirten yeni ülke olmadı. Temmuz 2024’te yeni vaka sayısı bir önceki aya göre arttığı görülmektedir. Bildirilen 1425 yeni vakanın %54.9’u Afrika bölgesinden, %24.2’si ise ABD’den, %10.6’sı Avrupa bölgelerindendir. Haziran 2024’e göre Temmuz 2024’te Afrika’da vaka sayılarının özellikle Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde arttığı görülmektedir.

Tablo-1: Dünya geneli ve Haziran 2024 vaka-ülke sayısı durumu.

1 Ocak 2022'den 31 Temmuz 2024'e kadar, en fazla etkilenen 10 ülke sırasıyla ABD (33.556), Brezilya (11.841), İspanya (8.104), DKC (4.384), Fransa (4.283), Kolombiya (4.256), Meksika (4.132), Birleşik Krallık (4.018), Peru (3.939), Almanya (3.886) olmuştur. Bu ülkelerdeki vaka sayısı, küresel olarak bildirilen vakaların %80'ini oluşturmaktadır.

M-Çiçeğinin bilinen iki genetik tipi mevcuttur. Tip I çoğunlukla Orta Afrika’da, tip II ise Batı Afrika’da görülmektedir. Her iki tipin de Tip Ia, Ib ve IIa, IIb olmak üzere alt tipleri mevcuttur. 2022-2024 global M-Çiçeği salgınında IIb çoğunlukta tespit edilmiştir. Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde ise tip Ib M-Çiçeği rapor edilmektedir.

Vakaların Özellikleri (Dünya geneli)

• %96.4 (87.558/90.785) erkek, medyan yaş 34 (29-41 yaş aralığı)
• %3.6 kadın
• %1.2 (1.161/93.217) 18 yaş altı çocuk, %0.4’ü 5 yaş altı çocuk.
• 60 gebe vaka, 15’i hospitalize edilmiş, ölen ya da yoğun bakım ünitesinde izlenen gebe vaka yok.
• Cinsel davranış bilgisi edinilen vakaların %85.8’i (30.559/35.598) erkeklerle cinsel ilişkiye giren erkekler (MSM).
• HIV durum bilgisi edinilen vakaların %51.9’u (18.648/35.939) HIV ile yaşayan bireyler.
• Bulaşma durumu bilgisi edinilen vakaların %83.8’inde 19.140 /22.844 cinsel temas ile bulaşma tespit edilmiştir.
• 1316 vaka sağlık çalışanı

Yeni Vakaların Özellikleri (1 Şubat 2024- 31 Temmuz 2024)

• %99 erkek (996/1010), %96 (499/521) MSM
• %93.9 (383/408) cinsel yolla bulaş

Türkiye’de Durum

Türkiye’de 2022-2024 yılları arasında DSÖ’ye bildirilen 12 M-Çiçeği vakası bulunmaktadır. Çocuklarda İstanbulda bir adölesan olguda saptanmıştır. 2024 acil durum ilanınından sonra henüz ülkemizde yeni vaka saptanmamıştır.

Kaynaklar:

1. World Health Organization. 2022-2024 Mpox (Monkeypox) Outbreak Global Trends. https://worldhealthorg.shinyapps.io/mpx_global/#1_Overview.  22 Ağustos 2024’te güncellenmiştir, 26 Ağustos 2024’te erişilmiştir.
2. World Health Organization European Region. Joint ECDC-WHO Regional Office for Europe Mpox Surveillance Bulletin. https://monkeypoxreport.ecdc.europa.eu. 11 Temmuz 2024’te hazırlanmıştır, 22 Ağustos 2024’te erişilmiştir.
3. C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. M-Çiçeği (Mpox) Rehberi. Ağustos 2024, Ankara.
4. Isaacs SN, Mitja O. Epidemiology, clinical manifestations, and diagnosis of mpox (monkeypox). https://www.uptodate.com/contents/epidemiology-clinical-manifestations-and-diagnosis-of-mpox-monkeypox. 15 Ağustos 2024’te güncellenmiştir, 22 Ağustos 2024’te erişilmiştir.
5. Breman JG, Kalisa-Ruti, Steniowski MV, Zanotto E, Gromyko AI, Arita I. Human monkeypox, 1970-79. Bull World Health Organ. 1980;58(2):165-82. 
6. Beşel L, Kılıçaslan Ö, Kırmacı Ç, Kızmaz İsançlı D, Emre I, Karbuz A. Adölesan Bir Olguda Maymun Çiçeği Hastalığı. Mikrobiyol Bul. 2024;58(1):89-95.